کد مطلب:43098 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

تفسير فرازهاي چهل و پنجم تا چهل و هفتم خطبه هشتاد و هفتم نهج‎البلاغه كه در آن امام علي(ع) به بيان سير عارف به سوي حق و عمل به آن پرداخته چيست؟

«يَصِفُ الْحَقَّ وَ يَعْمَلُ بِهِ، لايَدَعُ لِلْخَيْرِ غايَةً إِلّا أَمَّها وَ لامَظَنَّةً إِلّا قَصَدَها» [حقّ را توصيف و عمل به آن مي‎نمايد، براي خير (و كمال) هيچ نهايتي را رها نمي‎كند مگر اينكه قصد رسيدن به آن را دارد و هيچ مورد گمان خير و رشد را از دست نمي‎دهد، مگر اينكه وصول به آن را قصد مي‎كند.]
هيچ كسي حقّ ادعاي وصول به مقام عالي عرفان الهي را ندارد مگر اينكه تا حدّ مقدور با قانون هستي آشنا شود و از قانون موجوديّت خويشتن نيز آگاهي داشته باشد و بتواند بر مبناي آن قانون حركت كند. براي كسي كه هستي يك چهرة مبهم دارد و از خويشتن نيز جز مقداري فعاليت‎هاي مغزي و احساسات معمولي چيزي نمي‎داند، هرگز از عرفان الهي چيزي نخواهد فهميد.
شخص عارف با اين آشنائي با قانون هستي و قانون موجوديّت خويشتن است كه مي‎تواند حقّ را توصيف نمايد اين دو آشنائي، قدرت توصيف حقّ را به وجود مي‎آورد و احساسات و تفكّرات آدمي را دربارة حقّ به ثمر مي‎رساند. انسان عارف فقط با اين دو آشنائي است كه در توصيف حقّ اميال و هواهاي خود را دخالت نمي‎دهد و از بازيگري‎هاي بي‎اساس مغز در امان مي‎ماند. دو آشنائي مزبور موقعي به حدّاعلاي نتيجه مي‎رسد كه عمل مطابق آن، انجام بگيرد، زيرا:
عقل باشي عقل را داني كمال
عشق گردي عشق را يابي جمال

يكي ديگر از مختصّات فوق‎العاده با اهميتي كه تكاپوي انسان عارف را مشخّص مي‎نمايد، همانست كه در دو جملة بعدي اميرالمؤمنين(ع) آمده است: (براي خير و كمال هيچ نهايتي را رها نمي‎سازد مگر اينكه قصد رسيدن به آن را دارد، حتّي با گمان و احتمال خير و رشد در موردي نيز به حركت درمي‎آيد.)
و اين مختصّ از آن هنگام در انسان عارف بروز مي‎كند كه تشنگي شديد روح خود را بر خير و كمال دريافته باشد. و اين تشنگي تا آخرين لحظات عمر در صورت بقاي اعتدال مغزي و رواني استمرار مي‎يابد، زيرا اساسي‎ترين خاصيت روح همين است كه هر خير و كمالي را كه درمي‎يابد ظرفيت و تشنگي آن بر خيرات و كمالات بالاتر افزوده مي‎شود و اينست معناي آن بيت كه مولوي مي‎گويد:
آب كم جو تشنگي آور بدست
تا بجوشد آبت از بالا و پست

مولوي نمي‎خواهد بگويد كه آب حيات‎بخش معارف را پيگيري مكن و در طلب آن آب حيات، تكاپو و كوشش منما، زيرا حركت عرفاني بدون طلب و جستجوي آن آب حيات معنائي ندارد، بلكه مقصود وي اينست كه هرگز در صدد ارضاء و اقناع خويشتن به جهت به دست آوردن مقداري از معرفت مباش، بلكه همواره در تحصيل ظرفيّت و به دست آوردن تشنگي به كمالات عالي‎تر بكوش تا در نتيجه به آب حيات‎بخش معارف بالاتر نائل گردي.
اميرالمؤمنين(ع) مي‎فرمايد: حتّي احتمال يا گمان خير و كمال در مواردي از زندگي، محرّك انسان عارف مي‎گردد و نمي‎نشيند تا يقين حاصل كند كه حركت در آن مورد حقّ است و موجب به فعليّت رسيدن استعداد كمال‎جوئي او خواهد بود. ارزش اين احتمال يا گمان بدان‎جهت خيلي بالا و جدّي است كه موضوع احتمال (محتمل) و گمان (مظنون) كمال است كه غذاي واقعي روح عارف است. لذا كمترين احتمال كافي است كه عارف را براي تحصيل كمال تحريك نمايد.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 14
آية الله محمدتقي جعفري